Εξάρτηση και Εθισμός – Σώμα εναντίον Μυαλού

Εθισμός και Εξάρτηση. Δύο έννοιες ευρέως χρησιμοποιούμενες, που συχνά συγχέονται μεταξύ τους, μιας και αρκετοί δε γνωρίζουν ότι πρόκειται για δύο διαφορετικές καταστάσεις. Δύο καταστάσεις που διαφέρουν τόσο ως προς τα συμπτώματα, τον τρόπο που κάποιος οδηγείται σ' αυτές, καθώς και ως προς τον τρόπο αντιμετώπισής τους.

Εξάρτηση (Dependence)

 

Ορισμός

Από ιατρικής άποψης, η εξάρτηση αναφέρεται συγκεκριμένα σε μια σωματική κατάσταση στην οποία το σώμα έχει προσαρμοστεί στην παρουσία μιας ουσίας π.χ. ενός φαρμάκου. Με άλλα λόγια, το σώμα του ατόμου συνηθίζει να λαμβάνει τακτικές δόσεις ενός συγκεκριμένου φαρμάκου και προσαρμόζει ανάλογα τις λειτουργίες του. 

Σύνδρομο Στέρησης (Withdrawal Syndrome)

Εάν ένα άτομο με εξάρτηση από ένα φάρμακο σταματήσει ξαφνικά να το λαμβάνει,  θα βιώσει προβλέψιμα και διαγνώσιμα συμπτώματα, γνωστά ως σύνδρομο στέρησης (withdrawal syndrome). Εξάρτηση παρουσιάζουν συνήθως άτομα που λαμβάνουν συστηματικά ένα φάρμακο λόγω κάποιας χρόνιας πάθησης (π.χ υψηλή πίεση, διαβήτης, γλαύκωμα).  

Είδη ουσιών που προκαλούν εξάρτηση

Πολλές ουσίες - όπως η καφεΐνη, η νικοτίνη, η ζάχαρη, τα αντικαταθλιπτικά και κυρίως τα οπιοειδή μπορούν να προκαλέσουν εξάρτηση.

Τρόποι Αντιμετώπισης

Η εξάρτηση είναι μια ιατρικά θεραπευόμενη κατάσταση. Ο στόχος είναι να απομακρυνθεί σταδιακά ο ασθενής από το φάρμακο και όχι απότομα, για να επιτρέψει στο σώμα να αναπροσαρμοστεί στην κανονική του λειτουργία. Για τους ασθενείς που έχουν αναπτύξει εξάρτηση ως παρενέργεια της λήψης ενός απαραίτητου φαρμάκου (π.χ. ενός παυσίπονου οπιοειδών), ένας γιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει τη μέθοδο αυτή με τη μείωση της δόσης (μειώνοντας αργά τη δόση του φαρμάκου με την πάροδο του χρόνου) για να ελαχιστοποιήσει τα συμπτώματα στέρησης.

Εθισμός (Addiction)

Ορισμός

Ο εθισμός, από την άλλη πλευρά, είναι μια ψυχολογική κατάσταση. Χαρακτηρίζεται από την καταναγκαστική αναζήτηση και τη χρήση ουσιών, η οποία είναι δύσκολο να ελεγχθεί, παρόλο που το άτομο γνωρίζει τις επιβλαβείς συνέπειες. Η αρχική απόφαση για λήψη ουσιών όπως είναι τα ναρκωτικά, είναι εθελούσια για τους περισσότερους ανθρώπους. Η επαναλαμβανόμενη χρήση ναρκωτικών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στον εγκέφαλο που επηρεάζουν τον αυτοέλεγχο και μειώνουν την ικανότητα αντίστασης σε προτροπές για λήψη ναρκωτικών.

Μονοπάτι Ανταμοιβής (Reward Pathway) και Ντοπαμίνη

Ποιες είναι, λοιπόν, οι αλλαγές αυτές που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο ενός ατόμου το οποίο συστηματικά λαμβάνει ναρκωτικές ουσίες;  Αρκετές ναρκωτικές ουσίες επηρεάζουν το αποκαλούμενο «μονοπάτι ανταμοιβής (reward pathway)» του εγκεφάλου, κατακλύζοντάς το με ντοπαμίνη, νευροδιαβιβαστή που παίζει άμεσο ρόλο σε συμπεριφορές που αφορούν ανταμοιβή και κίνητρο. Το «μονοπάτι» αυτό ελέγχει την ικανότητα του σώματος να αισθάνεται ευχαρίστηση και παρακινεί ένα άτομο να επαναλάβει τις συμπεριφορές που προκαλούν την ευχαρίστηση αυτή. Αυτή η υπερδιέγερση του «μονοπατιού ανταμοιβής» μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στο να λαμβάνουν ένα ναρκωτικό ξανά και ξανά.

Ανεκτικότητα (Tolerance)

Καθώς το άτομο συνεχίζει να λαμβάνει ναρκωτικά ή γενικά να επαναλαμβάνει διαδικασίες που το κάνουν να αισθάνεται ευφορία, ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στην υπερβολική ντοπαμίνη, παράγοντας λιγότερη από αυτή ή / και μειώνοντας την ικανότητα των κυττάρων στο «μονοπάτι ανταμοιβής» να ανταποκριθούν σε αυτή. Το γεγονός αυτό μειώνει την ευφορία που αισθάνεται το άτομο σε σύγκριση με την ευφορία που αισθανόταν στα αρχικά στάδια λήψης του ναρκωτικού - ένα αποτέλεσμα γνωστό ως ανεκτικότητα (tolerance). Ως αποτέλεσμα, μπορεί να οδηγηθεί σε αύξηση της δόσης του ναρκωτικού, προσπαθώντας να επιτύχουν την ίδια παραγωγή ντοπαμίνης.

Είδη ουσιών που προκαλούν εθισμό

Για πολλά χρόνια, οι ειδικοί πίστευαν ότι μόνο το αλκοόλ και τα ναρκωτικά θα μπορούσαν να προκαλέσουν εθισμό. Σήμερα όμως, οι τεχνολογίες νευροαπεικόνισης και οι πιο πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι ευχάριστες δραστηριότητες όπως τα τυχερά παιχνίδια, τα ψώνια, το σεξ, και το φαγητό μπορούν επίσης να επηρεάσουν τον εγκέφαλο.

Τρόποι Αντιμετώπισης

Όπως με τις χρόνιες παθήσεις, δεν υπάρχει μόνιμη θεραπεία για τον εθισμό. Οι άνθρωποι που αναρρώνουν από έναν εθισμό θα κινδυνεύουν να «ξανακυλήσουν» για χρόνια και ενδεχομένως για όλη τους τη ζωή. Οι έρευνες δείχνουν ότι η χρήση φαρμάκων θεραπείας εθισμού σε συνδυασμό με συμπεριφορική θεραπεία εξασφαλίζει τις μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας για θεραπεία στους περισσότερους ασθενείς. 

Συμπέρασμα

Είναι απόλυτα λογικό να υπάρχει αδυναμία διαχωρισμού των δύο αυτών καταστάσεων, πόσο μάλλον η εξαγωγή διάγνωσης, μιας και απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις επί του θέματος. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να είναι εξαρτημένο από μία ουσία, χωρίς απαραίτητα να είναι εθισμένο σ’ αυτή, ενώ συχνά ένα σύνηθες φαινόμενο είναι ο εθισμός να αποτελεί επακόλουθο της εξάρτηση.

Πηγές:

1. https://drugabuse.com/library/tolerance-dependence-addiction/

2. https://www.healthline.com/health/drug-dependence#causes3

3. http://www.naabt.org/addiction_physical-dependence.cfm

4. https://www.healthcentral.com/article/opioids-addiction-vs-dependence

5. https://www.drugabuse.gov/publications/drugfacts/understanding-drug-use-addiction

6. https://www.helpguide.org/harvard/how-addiction-hijacks-the-brain.htm

Καστανό Λίπος, Καλό Λίπος

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πώς επιβιώνουν τα ζώα που ζουν σε ιδιαίτερα ψυχρά περιβάλλοντα, τα ζώα που πέφτουν σε χειμερία νάρκη, καθώς και τα νεογνά τους; Την απάντηση στην ερώτηση αυτή έρχεται να δώσει το αποκαλούμενο Καστανό Λίπος ή αλλιώς ο Καστανός Λιπώδης Ιστός.

Τι είναι και πώς λειτουργεί ο Kαστανός Λιπώδης Ιστός;

Αρχικά, ο καστανός λιπώδης ιστός διαφέρει από τον λευκό που όλοι μας γνωρίζουμε. Τα αυξημένα επίπεδα λευκού λίπους είναι το αποτέλεσμα της αποθήκευσης επιπλέον θερμίδων. Το λευκό λίπος λειτουργεί ως πηγή ενέργειας και ως ενδοκρινής αδένας. 

Αντιθέτως, ο καστανός λιπώδης ιστός «καίει» θερμίδες, ενεργοποιώντας την «καύση» του λευκού λίπους! 

Τα κύτταρα του καστανού λιπώδους ιστού είναι πλούσια σε μιτοχόνδρια, οργανίδια που αποκαλούνται και «εργοστάσια παραγωγής ενέργειας» του κυττάρου. Μόνο που τα μιτοχόνδρια του καστανού λιπώδους ιστού λειτουργούν κάπως διαφορετικά. Τα κύτταρα του ιστού αυτού έχουν αναπτύξει μηχανισμούς που τους επιτρέπουν να μεταβάλλουν την πορεία παραγωγής ενέργειας σε πορεία παραγωγής θερμότητας. Αυτή η πορεία ενεργοποιείται όταν η κεντρική θερμοκρασία του σώματος αρχίζει να μειώνεται. Μια ιδιαίτερη πρωτεΐνη που ονομάζεται θερμογενίνη ή πρωτεΐνη αποσύζευξης (uncoupling protein – UCP-1) και βρίσκεται στα μιτοχόνδρια βοηθά στη διεργασία αυτή. Ως απόκριση σε μια μείωση της θερμοκρασίας, η έκκριση ορμονών οδηγεί στην απελευθέρωση ελεύθερων λιπαρών οξέων, τα οποία με τη σειρά τους ενεργοποιούν τη θερμογενίνη. Φαίνεται λοιπόν, ότι ο ιστός αυτός ειδικεύεται στη διεργασία της «μη τρομώδους θερμογένεσης» (non-shivering thermogenesis), δηλαδή στην παραγωγή θερμότητας που δεν απαιτεί κίνηση (τρέμουλο).

Ποιοι οργανισμοί τον έχουν;

Χάρη στον συγκεκριμένο ιστό, διατηρείται η θερμοκρασία του σώματος σε ζώα που βρίσκονται σε χειμερία νάρκη, σε ορισμένα νεογέννητα ζώα καθώς και σε πολλά θηλαστικά προσαρμοσμένα στο ψύχος. Μπορούμε να παρακολουθήσουμε άμεσα τις επιπτώσεις από την απουσία της μη τρομώδους θερμογένεσης, εξετάζοντας τη συμπεριφορά των χοίρων. Οι χοίροι είναι ασυνήθιστα θηλαστικά, αφού γεννούν πολλά νεογνά και είναι τα μόνα οπληφόρα ζώα τα οποία κάνουν φωλιές για να τοποθετήσουν τα νεογνά τους. Αυτή η ιδιότυπη συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα μιας βιοχημικής ανεπάρκειας. Οι χοίροι δεν έχουν την προαναφερθείσα πρωτεΐνη θερμογενίνη και, συνεπώς, καστανό λιπώδη ιστό. Τα νεογέννητα χοιρίδια πρέπει λοιπόν να βασιστούν σε άλλους τρόπους θερμογένεσης, όπως η παραμονή σε φωλιά

Μέχρι πρόσφατα, οι επιστήμονες πίστευαν πως όσον αφορά τους ανθρώπους, μόνο τα νεογέννητα έχουν καστανό λίπος, το οποίο τα βοηθά να παραμένουν ζεστά, μιας και δεν μπορούν ακόμη να τρέμουν ως απόκριση στο κρύο για να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του σώματός τους. Ωστόσο, το 2009 ανακαλύφθηκαν μικρές ποσότητες καφέ λίπους σε ενήλικες. Επιπλέον μελέτες έδειξαν ότι άνθρωποι με χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος (BMI) έτειναν να έχουν περισσότερο καφέ λίπος. Σε ενήλικες ανθρώπους που εκτίθενται στο κρύο, το καφέ λίπος χρησιμεύει ως «σύστημα εσωτερικής θέρμανσης» για να κρατά το αίμα ζεστό καθώς ρέει πίσω στην καρδιά και τον εγκέφαλο από τα κρύα άκρα, υπέδειξαν οι Harold Sacks και Michael Symonds, του University of Nottingham σε έρευνα του 2013.

Σε ποια σημεία του σώματος βρίσκεται στον άνθρωπο;

Το καστανό λίπος βρίσκεται σε απρόσμενες περιοχές του ανθρώπινου σώματος. «Γνωρίζουμε πού μπορεί να υπάρχει αλλά δεν υπάρχει πάντα εκεί σε όλους. Συνήθως, εντοπίζεται σε μια περιοχή στο λαιμό και στους ώμους.» δήλωσε ο ερευνητής Aaron Cypess.

Σε πρόσφατη έρευνα, ο Cypess και οι συνεργάτες του επίσης ανακάλυψαν το καστανό λίπος στο θώρακα και στη σπονδυλική στήλη μιας ομάδας υγιών νέων αντρών. «Υπάρχει ακόμη και σε κάποιες περιοχές της κοιλιάς», δήλωσε ο Cypess.

Ο καστανός λιπώδης ιστός αποκαλύπτεται  με την έκθεση στο κρύο μέσω
τομογραφίας εκπομπής.

Το καστανό λίπος, Hot Topic στην επιστημονική κοινότητα!

Οι ειδικοί λένε ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη το πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αυξήσουν την περιεκτικότητα τους σε καστανό λίπος, ή ακόμα και αν το γεγονός αυτό είναι ενδεδειγμένο ή επιθυμητό. Σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του Universite de Sherbrooke του Καναδά, διαπιστώθηκε ότι οι εθελοντές με υψηλότερα επίπεδα καστανού λίπους άρχισαν να τρέμουν σε χαμηλότερες θερμοκρασίες σε σύγκριση με εκείνους με χαμηλότερα επίπεδα.

Βρέθηκε επίσης ότι όταν τα κύτταρα του καστανού λίπους ήταν ενεργά, οι εθελοντές έκαψαν ένα πλεόνασμα 250 θερμίδων απ’ ότι όταν δεν ήταν. Ο ρυθμός, καύσης θερμίδων αυξήθηκε κατά 1.8 φορές.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι είναι πολύ νωρίς να βγάλουν κάποια συμπεράσματα σχετικά με τα οφέλη του καφέ λίπους στην απώλεια βάρους.

Πηγές + EXTRAS

1. https://draxe.com/brown-fat/
2. http://www.livescience.com/49652-what-is-brown-fat-facts.html
3. Jeremy M. Berg, John L. Tymoczko, Lubert Stryer, Biochemisty, 7^th Edition, 2012